SONUÇ

       Gelişme, geniş anlamıyla bir ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılarındaki ilerlemesini kapsamaktadır. Sosyo-ekonomik gelişme ise, iktisadi büyüme kavramıyla beraber, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan ve ölçebildiğimiz sosyal değişkenleri de içermektedir. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini ölçmede kullanılması gereken bir çok değişken olmasına karşın, bu değişkenlerin zaman zaman ölçülebilirliği zor olmakta veya bir kısmı için veri bulmakta güçlük çekilmektedir. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini ölçmek amacı ile oluşturulan İGE endeksinin; 177 ülke için hesaplanması, veri toplamanın nispeten kolay olduğu bileşenler içermesi ve bu alanda çok fazla endeksin hesaplanmaması İGE’yi önemli bir endeks haline getirerek yayımlandığı her yıl birçok ülkenin gündemini meşgul etmesine neden olmaktadır.

       İGE bileşenleri yıllar itibariyle çok fazla bir değişim göstermemekle birlikte hesaplama yöntemi oldukça değişmiştir. Özellikle, ekonomik gelişmişliğin endeksteki etkisini azaltmayı amaçlayan, gelir endeksinin logaritma fonksiyonu ile hesaplanma yöntemi önemli bir değişikliktir. İGE hesaplama yöntemi yıllar itibariyle bazı değişikliklere tabi tutulmuş olsa da, son formülasyon kullanılarak geçmiş yıllara ait İGE değerleri hesaplanabilmektedir. Bu çalışmada söz konusu hesaplamalar yapılmış ve analizlerde kullanılmıştır.

       Çalışmada; İGE’nin yıllar itibariyle geçirdiği değişim ve Türkiye’nin İGE değerlerindeki gelişmelerin yanısıra, bu gelişmelerin nedenleri ve gelecekte Türkiye İGE değerine yönelik bazı tahmin ve senaryolar yer almıştır. Türkiye’nin İGE gelişiminde İGE’yi oluşturan alt bileşenlerin oynadığı roller üzerinde durularak, bu alt bileşenlerin endeks değeri ve sıralamadaki etkileri de incelenmiştir. Türkiye’nin İGE değeri yıllar itibariyle artmış olmasına rağmen, İGE sıralamasında istikrarlı bir artış gözlenememiştir. Nitekim, Türkiye’nin İGE’si 1975-2003 yılları arasında 0,163 değerinde artış göstermesine karşın; 1975 yılında 56. sırada yer alan Türkiye 2003 yılına geldiğimizde 94. sıradadır. Bu durumun en önemli nedeni İGE sıralamasında ülkenin İGE değeri kadar, sıralamadaki ülke sayısı ve bu ülkelerin İGE değerlerinin de önemli olmasıdır.

       Çalışmada 2003 yılı verilerine göre Türkiye’nin İGE sıralamasını yükselten değerin kişi başı GSYİH endeksi olduğu gözlenmiştir. Ancak, kişi başı GSYİH’daki aynı artışın bundan sonraki yıllarda İGE’ye daha az katkı yapacağı bilinmektedir. Dolayısıyla, gelecekte İGE değerinde artış yaşamak için diğer alt endekslere de önem vermek gerekmektedir. Orta insani gelişmişlik seviyesinde bulunan Türkiye’nin yüksek insani gelişmişlik seviyesine çıkabilmesi için çalışmada gerçekleştirilen senaryolardan elde edilen sonuçlar da tüm endekslerin birlikte artırılması gerektiğinin önemini vurgulamaktadır. Çalışmada sunulan senaryolar sonucu 2005 yılı itibariyle orta gelişmişlik düzeyinde bulunan Türkiye’nin, 1965-2003 yılları arasında İGE’yi oluşturan alt değerlerdeki ortalama büyümesinin devam etmesi koşuluyla, 2011 yılında yüksek insani gelişmişlik seviyesinin alt sınırı olan 0,800 İGE değerine ulaşabileceği görülmektedir.

       Türkiye’nin son yıllarda sağladığı ekonomik istikrarın devam edeceği varsayımı altında ve Binyıl Kalkınma Hedefleri çerçevesinde yapılan çalışmaların da etkisiyle eksik olan eğitim ve sağlık yönünden gelişmişliğin önümüzdeki yıllarda artış göstereceği ve bunun İGE’ye olumlu yansıması beklenmektedir.

Bu çalıma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.