I.II. İGE’nin Hesaplama Yöntemi

 

       İGR’lerde İGE’nin hesaplanmasında zaman zaman formül değişikliğine gidilerek insani gelişmişlik daha doğru yansıtılmaya çalışılmıştır. Formül değişiklikleri nedeniyle, ülke verilerinin yıllar itibarıyla karşılaştırılabilirliği bozulduğundan, bu eksikliği gidermek amacıyla en son belirlenen formül kullanılarak önceki dönem verileri 5 yıllık aralıklarla yeniden hesaplanıp yayımlanmaktadır. Bu değişiklikler neticesinde ülkelerin önceki yıllar sıralamasında veya İGE puanlarında oynamalar görülebilmektedir. Yıllar itibarıyla İGE’nin hesaplanmasında yapılan değişiklikler aşağıda yer almaktadır.

1. 1990 Raporu İGE Hesaplama Yöntemi

       1990 raporunda değerlendirilmeye alınan ülkelerin İGE’yi oluşturan değerlerinin minimum ve maksimum olanları o yılki endeksin hesaplanmasında tüm ülkeler için baz değer olarak alınmakta idi. Bu değerler;

Maksimum yaşam beklentisi (yıl) = Max a

Minimum yaşam beklentisi (yıl) = Min a

Maksimum yetişkin okur-yazar oranı= Max b (Raporda 100% olarak kabul edilmiştir.)

Minimum yetişkin okur-yazar oranı = Min b

Maksimum kişi başı GSYİH (log) = Max c

Minimum başı GSYİH (log) =Min c

a. İndirgenmiş Yaşam Beklentisi =

     (Max a–Ülkenin yaşam beklentisi) / (Max a- Min a) 

b. İndirgenmiş Yetişkin Okur Yazar Oranı = 

    (100- Ülkenin Yetişkin Okur Yazar Oranı) / (100-Min b)

c. İndirgenmiş kişi başı GSYİH: endeksin hesaplandığı dönemle ilgili belirlenen yoksulluk

    sınırına göre iki farklı hesaplama yapılmaktaydı; Yoksulluk sınırı gelir düzeyi y* ve

    ülkenin kişi başı GSYİH’sı y ise;

       Yoksulluk sınırının üzerinde olan ülkelerde düzeltilmiş kişi başı GSYİH için, o yıl tespit edilen yoksulluk sınırı gelir düzeyinin logaritması kullanılmıştır.

İndirgenmiş kişi başı GSYİH = (Max c–Düzeltilmiş Kişi başı GSYİH) / (Max c-Min c)

Ortalama İndirgeme = (İndirgenmiş Yaşam Beklentisi+ İndirgenmiş Yetişkin Okur-Yazar Oranı + İndirgenmiş kişi başı GSYİH) / 3

İnsani Gelişme Endeksi = 1- Ortalama İndirgeme

2. 1991 Raporu İGE Hesaplama Yöntemi

       1991 raporu ile İGE hesaplamasında iki önemli değişiklik yapılmıştır. Birincisi, eğitim endeksinin hesaplanmasında 1990 yılında sadece yetişkin okur-yazar oranı dikkate alınırken, 1991 yılında endeksin hesaplanmasında bireylerin okula devam süreleri de değerlendirmeye katılmıştır. Buna göre eğitim endeksi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

Eğitim endeksi= 2 / 3 * (yetişkin okur-yazar oranı) + 1 / 3 * (okula devam süresi)

       1991 yılındaki ikinci önemli değişiklik, GSYİH hesaplama yönteminde yapılmıştır. 1990 yılında ülkenin kişi başı geliri yoksulluk sınırının üzerinde ise, o ülkenin düzeltilmiş GSYİH’sının hesaplanmasında o yılki yoksulluk sınırının logaritması alınmaktaydı. Bu durum geliri yüksek düzeyde olan ülkeler için daha düşük İGE çıkmasına neden olmaktaydı. Yapılan değişiklikle ülkenin kişi başı GSYİH değeri, yoksulluk sınırının kaç katı ise aşağıdaki formüllerden ilgili olanı kullanılmaya başlanmıştır. Katsayı arttıkça formül de aynı doğrultuda genişletilmektedir.

3. 1994 Raporu İGE Hesaplama Yöntemi

       1994 yılında yapılan değişikle endekslerin hesaplanmasında kullanılan maksimum ve minimum değerler Tablo 3’deki gibi sabitlenmiştir.

1994 yılında formüllerin hesaplanma yöntemi de değişerek tüm alt endeksler,

Endeks= (Gerçek Değer-Minimum Değer) / (Maksimum Değer-Minimum Değer) formülü ile;

İGE ise,

İGE= (Yaşam Beklentisi Endeksi + Eğitim Endeksi + Kişi başı GSYİH Endeksi) / 3 formülü ile hesaplanmaya başlanmıştır.

4. 1995 Raporu İGE Hesaplama Yöntemi

       1991 yılında eğitim endeksinin hesaplanmasında kullanılmaya başlanan okula devam süresinin yerine, 1995 yılında, veri toplamanın yetersizliği nedeniyle ilk, orta ve lise eğitimlerine katılma oranı kullanılmaya başlanmıştır.

       Aynı yıl ayrıca daha önce minimum kişi başı gelir değeri olarak kullanılan 200 dolar yerine 100 dolar değeri sabit olarak kabul edilmiştir.

5. 1999 Raporu İGE Hesaplama Yöntemi

       1999 yılında köklü bir değişiklik yapılarak, kişi başı GSYİH endeksinin hesaplama yöntemi değiştirilerek formülde logaritma kullanılmıştır. 1990 yılında da kişi başı GSYİH’nın logaritması alınmasına rağmen farklı formüller kullanılmaktaydı. 1999 Raporu ile birlikte kişi başı GSYİH endeksi aşağıdaki formülle hesaplanmaya başlanmıştır.

Kişi başı GSYİH Endeksi= [log(y)- log(ymin)] / [log(ymax)-log(ymin)]

       Kişi başı GSYİH endeksinin logaritma fonksiyonu ile hesaplanması ve logaritma fonksiyonunun ikinci türevinin negatif olması nedeniyle, kişi başı GSYİH’daki artışın İGE’ye katkısı azalarak artan bir seyir izlemektedir. Kısaca, kişi başı GSYİH’nın sürekli artış trendinde olması koşuluyla, bugün kişi başı GSYİH’daki bir birimlik artışın İGE’ye katkısı, sonraki yıllarda aynı artışın İGE’ye katkısından fazla olmaktadır.

6. 2005 Raporu Detaylı İGE hesaplama yöntemi:

En son hazırlanan 2005 yılı İGR’den alınan bilgilerle, İGE yıllar itibarıyla geçirdiği değişiklikler neticesinde Kutu 2’de verildiği şekilde hesaplanmaktadır.

 a) Yaşam Beklentisi Endeksi’nin Hesaplanması:

       En yüksek ve en düşük yaş sınırları sırasıyla 25 ve 85 olarak belirlenmiştir. Bu aralık dikkate alınarak yaşam beklentisi endeksi 0 ile 1 arasında bir değer alacak şekilde hesaplanmaktadır.

Ülkenin doğumdaki yaşam beklentisi: n yıl ise,

Yaşam Beklentisi Endeksi = (n-25) / (85-25)

b) Eğitim Endeksi’nin Hesaplanması:

       Eğitim endeksine ulaşmak için yetişkin okur-yazar endeksi (15 yaş ve üstü) ve okullaşma endeksi için 0-100 aralığı kullanılarak, 0 ile 1 arasında bir değer bulunmaktadır.

Ülkenin yetişkin okur yazar oranı: m % ,

Ülkenin okullaşma oranı: r % ise,

Yetişkin Okur-Yazar Endeksi= (m-0) / 100-0

Okullaşma Endeksi= (r-0)/(100-0)

Eğitim Endeksi= 2 / 3 * (Yetişkin Okur-Yazar Endeksi) + 1 / 3 * (Okullaşma Endeksi)

c) GSYİH Endeksi’nin Hesaplanması:

       GSYİH Endeksi SGP’ye göre düzenlenmiş kişi başı GSYİH değeriyle ölçülür. Endeksin kullanılmasında 100 dolar alt düzey kişi başına gelir olarak alınırken üst düzey olarak 40.000 dolar kullanılmıştır. Bu aralıktan hareketle GSYİH Endeksi 0 ile 1 arasında bir değer olarak hesaplanmaktadır.

Ülkenin kişi başı GSYİH’sı y ise,

GSYİH Endeksi= [log(y)-log(100)] / [log(40.000)-log(100)]

 

d) İnsani Gelişme Endeksi’nin Hesaplanması:

       İGE hesaplanırken Yaşam Beklentisi Endeksi, Eğitim Endeksi ve GSYİH Endeksi’nin aritmetik ortalaması alınmaktadır:

İGE= 1 /3 * (Yaşam Beklentisi Endeksi) + 1 / 3 * (Eğitim Endeksi) + 1 / 3 * (GSYİH Endeksi)