II.II. Türkiye İçin Yıllar İtibariyle İGE Alt Bileşenlerinin Gelişimi

       2004 yılında Türkiye için hazırlanan Ulusal İGR’de Türkiye’nin insani gelişme açısından bazı alanlarda gelişme kaydetmesine rağmen genel olarak performansının yeterli olmadığına değinilmektedir. İGE’nin yanısıra İGE’yi oluşturan alt endekslere bakılacak olursa; Tablo 6’dan 1950-2003 yılları arasında doğumda yaşam beklentisinin 25 yıl arttığı görülmektedir. Yetişkin okur-yazarlık oranı aynı dönemde %33,6’dan % 88,3’e yükselmiştir. Okullaşma oranı ise; 1965 yılında %44,9 iken, 2003 yılında %70’e yaklaşmıştır. Kişi başı GSYİH 1965 yılında 791 dolar seviyesinde iken, 5.981 dolar artış göstererek 2003 yılında 6.772 dolara ulaşmıştır.

       Türkiye, yakın sıralamalarda bulunduğu ülkeler ile 1975-2003 ve 1990-2003 yılları arasında kişi başı GSYİH büyümelerine göre karşılaştırıldığında (Tablo 7), düşük bir performans sergilemektedir. 2003 yılı verilerine göre, İGE sıralamasında 93. sırada yer alan Sri Lanka 1990-2003 yılları arasında ortalama yıllık %3,3 büyüme gösterirken, 94. sırada bulunan Türkiye ortalama yıllık %1,3’lük büyüme sergileyebilmiştir. Türkiye’nin 1994 ve 1999 yıllarında kişi başı GSYİH’da yaşadığı sırasıyla %5,2 ve %5,6’lık gerileme ve 2001 yılında yaşanan krizle beraber kişi başı GSYİH’nın %9,8 gerileyerek 6.820 dolardan 6.151 dolara düşmesi, Türkiye’nin kişi başı GSYİH’dan elde edilen alt endeksinin yavaş büyümesinin sebeplerindendir. Tablo 7’ye göre 2003 yılı verileriyle Türkiye ile yakın İGE değerlerine sahip ülkeler, 1990-2003 yılları arasında ortalama yıllık büyüme oranında Türkiye’yi geçmişlerdir. Eğer Türkiye aynı dönem içinde bu ülkelerle aynı veya daha fazla ortalama yıllık büyüme gerçekleştirmiş olsaydı, 2005 İGR’de benzer İGE değerlerine sahip ülkelerden daha üst sıralarda yer alabilecekti.

       Türkiye’de doğuşta yaşam beklentisi yıllar itibariyle artmış olmasına karşın, Tablo 8’e göre 2005 İGR’de Türkiye ile yakın sıralamalarda bulunan Sri Lanka, Jamaika, Belize, Ürdün gibi ülkelerde, yaşam beklentisi daha yüksek düzeydedir. Türkiye’nin yaşam beklentisinin bu ülkelerin yaşam beklentisi seviyesine veya üstüne çıkması İGE sıralamasında Türkiye’yi daha üst sıralara taşıyacaktır.

       Türkiye’nin 1965 yılında %53 olan yetişkin okur-yazar oranı 2003 verileriyle %88,3’e yükselmiştir. Bunun yanısıra, Türkiye’nin 2003 yılı verileriyle oluşturulan İGE’sinde eğitiminin katkısı 1965 yılına göre az da olsa bir artış göstermiştir. Ancak, Tablo 9’da görüldüğü üzere, İGE sıralamasında Türkiye’den daha alt sıralarda bulunan ülkelerin bir kısmı Türkiye’den daha yüksek eğitim endeksi değerine sahiptir.

       İGE’yi oluşturan alt endekslerin İGE içerisindeki paylarına bakıldığında; Türkiye’nin 1965 yılı İGE’sinin %34’ü yaşam beklentisi ve eğitim endeksinden oluşurken, %32’si GSYİH endeksinden oluşmaktaydı. 2003 yılına gelindiğinde ise, İGE değerinin %32,5’i yaşam beklentisi endeksi, %36,5’i eğitim endeksi ve %31’i GSYİH endeksinden oluşmaktadır. Buna göre, Türkiye İGE’sinde 1965-2003 yılları arasında eğitim ve kişi başı GSYİH endekslerinin ağırlığı azalırken eğitim endeksinin ağırlığı artmıştır.  

       Türkiye’nin İGE’ye göre yakın sıralamalarda bulunduğu ülkelerin yanısıra, İGR’de yer alan tüm ülkeler bazında bu alt endekslerin performansına bakmak için, alt endekslere göre tüm ülkeleri sıralamaya sokmak gerekmektedir. 2005 İGR’de yer alan ülkeleri sadece yaşam beklentisi endekslerine göre sıraladığımızda Türkiye’nin 177 ülke içinde 100.; eğitim endeksine göre sıraladığımızda 99. olduğu görülmektedir. Ülkeleri sadece kişi başına düşen GSYİH endeksine göre sıraladığımızda ise, Türkiye 78. sırada yer almaktadır. Dolayısıyla İGE baz alınarak yapılan sıralamada 94. olan Türkiye için İGE sıralamasını etkileyen unsurları ayrı ayrı değerlendirdiğimizde; yaşam beklentisi endeksi ve eğitim endeksinin daha az, kişi başına düşen GSYİH endeksinin ise daha çok katkı yaptığını söyleyebiliriz.

       Türkiye’nin yıllar itibarıyla İGE ve İGE’yi oluşturan alt endekslerin yukarıda değinilen gelişimlerinden yola çıkıldığında; İGE sıralamasında Türkiye’nin sıralama değişikliklerinde İGE değerindeki değişim kadar yakın değerlere sahip ülkelerin performansının da oldukça önemli olduğu görülmektedir. Türkiye’nin İGE değeri mutlak olarak artmasına rağmen sıralamasının gerilemesi önceki yıllarda benzer İGE değerine sahip olan ülkelerin daha iyi performans göstererek İGE değerlerini Türkiye’den daha fazla artırmalarından kaynaklanmaktadır.

 

       2001 Türkiye İGR’de 1975-1998 yılları arasında ülkelerin İGE değerlerindeki değişiklik ve aynı dönemde bu ülkelerin sıralamalarında meydana gelen değişikler karşılaştırılmıştır. Peru, söz konusu dönemde 0,102 değerinde İGE artışı gerçekleştirmiş olmasına rağmen, sıralamasında değişiklik olmamıştır. Buna göre, ülkelerin İGE değerlerindeki ilk 0,102’lik artıştan sonraki her 0,006’lık artış ülkeyi İGE sıralamasında bir basamak üste taşıyacaktır.