III. TÜRKİYE İÇİN İGE’NİN GELİŞİMİNE İLİŞKİN BEKLENTİLER

       İGR’nin belirttiği gibi ülkenin kişi başına düşen GSYİH değeri insani gelişmeyi ölçmede yetersiz kalmaktadır. Grafik 1’e göre Türkiye’de yıllar itibarıyla İGE ve kişi başı GSYİH gelişimini karşılaştırdığımızda, paralel artış görülmesine rağmen İGE artışının kişi başı GSYİH ile her zaman paralellik göstermesi gerekmemektedir.

Grafik 1. Türkiye’nin İGE ve Kişi Başı GSYİH Gelişimi (1990-2003)

Kaynak: UNDP, Human Development Report Turkey 2001.

Devlet Planlama Teşkilatı, Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler,2005.

       Aşağıda yer alan Tablo 10; 1975-1998 yılları arasında ülkelerin İGE ve alt endekslerinin gelişimleri dikkate alınarak hesaplanmış olan alt endekslerdeki değişikliklerin İGE’ye olan katkısını göstermektedir. Tablo 10’da, tüm ülkeler için ortalama değişkenler gösterilmekte olup, herhangi bir alt endeksin İGE’ye katkısı hesaplanırken diğer alt endeksler sabit tutulmuştur. Buna göre, yetişkin okur-yazar oranındaki %1’lik bir artış, İGE’de %0,2’lik bir artışa; okullaşma oranındaki %1’lik bir artış İGE’de %0,1’lik bir artışa ve yaşam beklentisindeki bir yıllık bir artış ise İGE’de %0,6’lık bir artışa neden olmaktadır. Tablo 10’a göre, 1998 yılında kişi başı GSYİH alt endeksindeki 1.000 dolarlık bir artış İGE’yi %0,8 artırırken, 2005 yılında aynı artış İGE’yi %0,4 oranında yükseltmektedir. I.II alt başlıklı bölümde belirtildiği gibi kişi başı GSYİH endeksi logaritma alınarak hesaplandığından, bu alt endeksteki yükselmenin İGE’ye katkısı azalarak artmaktadır.

       Tablo 11’de 2003 yılı verileri kullanılarak, İGE’yi oluşturan değerlerdeki değişimlerin alt endekslerde ve İGE’de meydana getirdiği değişiklikler incelenmektedir. Türkiye için İGE’yi oluşturan değerlerdeki değişimlerin, İGE üzerindeki etkisinin incelenmesi önümüzdeki dönemler için tahmin yapılmasında yardımcı olacaktır. Tablo 11’e göre, 2003 yılı yaşam beklentisi verisindeki 1 yıllık bir artış İGE değerini %0,7; yetişkin okur-yazar oranındaki %1’lik bir artış İGE değerini %0,3; okullaşma oranındaki %1’lik bir artış İGE değerini %0,1 ve kişi başı GSYİH’daki 1.000 dolarlık bir artış İGE değerini %1 oranında artırmaktadır. Kişi başı GSYİH değerini 1.000 dolar daha artırdığımızda İGE’de meydana gelen artış %0,9; tekrar 1.000 dolar daha artırdığımızda ise İGE’deki artışın %0,8 civarında olduğu hesaplanmıştır. Bu durum yukarıda da değinildiği gibi, gelirin logaritma değerinin alınmasından kaynaklanmaktadır.

 

       Türkiye’nin 2004 yılı verilerine göre kişi başı GSYİH’sı (SGP) 7.736 dolar olarak gerçekleşmiştir. 2005 İGR’de doğumda yaşam beklentisi verilerinin alındığı Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan “Dünya Nüfus Tahmini” raporunda 2004 yılı için Türkiye’de doğumda yaşam beklentisi verisi 68,7 olarak yer almaktadır. Eğitim endeksinin bileşenlerine baktığımızda, İGR’nin eğitim verilerinde kaynak olarak başvurduğu UNESCO veri tabanında yetişkin okur-yazar oranı için Türkiye’nin ulusal tahminlerinin kullanıldığı belirtilmektedir. Bu bağlamda Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2004 yılı için yetişkin okur-yazar oranını %87,4 olarak tespit etmiştir. İGR’de okullaşma oranlarının hesaplanmasında kullanılan öğrenci sayısının ülkelerin kendilerinden yaş gruplarına göre nüfusun ise “World Population Prospects”den alındığı ifade edilmektedir. 2004 yılı için nüfus büyüklüğü aynı kaynaktan alındığında ve öğrenci sayısı için de 2006 Yılı Programı’ndaki rakamlar kullanıldığında 2004 yılı için okullaşma oranı %66,2 olarak hesaplanmıştır. Tüm bu veriler kullanılarak I.II. alt başlıklı bölümde anlatılan İGE hesaplama formülü ile Türkiye’nin İGE değeri 2004 yılı için 0,752 olarak bulunmuştur. Türkiye’nin 2004 yılı verileri ile İGE sıralamasının tahmin edilebilmesi için diğer ülkelerinde 2004 verileriyle İGE değerlerinin bilinmesi gerektiğinden Türkiye’nin 2004 yılı İGE sıralamasının tahmini yapılamamaktadır.

       2003 yılı verileri ile İGE hesaplamasında kullanılan tüm alt bileşenlerin 1965-2003 yılları arasındaki yıllık ortalama büyüme hızları dikkate alınarak hesaplanan ve Türkiye’yi yüksek insani gelişmişlik alt sınırı olan 0,800 İGE değerine çıkaran bazı İGE gelişim senaryoları Tablo 12’de görülmektedir.

 

       Tablo 12’de; 2003 yılı verilerine göre 68,7 yıl olan doğumda yaşam beklentisi bileşenini 77,8 yıla çıkardığımızda (diğer bileşenlerin değerleri sabit tutulmak koşuluyla) 0,800 İGE değerine ulaşılabildiği görülmektedir. 1965-2003 yılları arasında Türkiye’nin doğumda yaşam beklentisindeki yıllık ortalama büyümenin %0,69 olduğu dikkate alındığında, Senaryo 1’in gerçekleşmesi için 18,2 yıl geçmesi gerekmektedir.

       Tablo 12’de görüldüğü üzere; 2003 yılı verilerine göre %88,3 olan yetişkin okur-yazarlık oranını ve %68 olan okullaşma oranını sırasıyla %100 ve %90’a yükselttiğimizde (diğer bileşenlerin değerleri sabit tutulmak koşuluyla) 0,800 İGE değerine ulaşılabilmektedir. 1965-2003 yılları arasında Türkiye’nin yetişkin okur-yazar oranındaki ve okullaşma oranındaki yıllık ortalama büyümenin sırasıyla 0,93 ve 0,61 puan olduğu dikkate alındığında; Senaryo 2 yetişkin okur-yazar oranında 12,6 yıl ve okullaşma oranında 52,6 yıl artış gerektirmektedir. Eğitim endeksinin alt bileşenlerinden herhangi birinin tek başına artırılması Türkiye’nin İGE değerini yüksek insani gelişmişlik düzeyine çıkaramadığından bu senaryoda iki değer birlikte artırılarak 0,800 İGE değerine ulaşılmıştır.

       Tablo 12’e göre; 2003 yılı verilerinde 6.772 dolar olan kişi başı GSYİH değerini 17.000 dolara çıkardığımızda (diğer bileşenlerin değerleri sabit tutulmak koşuluyla) 0,800 İGE değerine ulaşılabilmektedir. 1965-2003 yılları arasında Türkiye’nin kişi başı GSYİH değerindeki yıllık ortalama büyümenin %5,8 olduğu dikkate alındığında, Senaryo 3’ün gerçekleşmesi için 16,3 yıl geçmesi gerekmektedir.

       Tablo 12’de yer alan Senaryo 4 ve 5’de ise alt bileşenlerin her birinde değişiklik yapılarak 0,800 İGE değerine ulaşılmıştır. Buna göre Senaryo 4’ün gerçekleşmesi için 9,9 yıl gerekirken; Senaryo 5’in gerçekleşmesi için 6,9 yıl geçmesi gerekmektedir. Tablo 12’de yer alan tüm senaryolar incelendiğinde; İGE’yi oluşturan değerleri ayrı ayrı artırmak yerine bütün değerlere aynı önemi vererek birlikte artırılmalarının, İGE değerini yüksek insani gelişmişlik seviyesinin alt sınırı olan 0,800’e daha kısa sürede çıkarmak için daha uygun olacağı görülmektedir.

       Tablo 12’de yer alan Senaryo 6’ya göre; 2003 yılı İGE endeksini oluşturan alt değerleri, 1965-2003 yıllarında gerçekleştirdikleri gelişimlerden hareketle elde edilen ortalama yıllık artış oranında artırdığımızda Türkiye, 6 yıl sonra yüksek insani gelişmişlik seviyesinin alt sınırı olan 0,800 İGE değerine ulaşabilecektir. 2003 yılı verileri 2005 yılı İGR’de kullanıldığından Türkiye, alt değerlerin gelişiminde gösterdiği performansı devam ettirmesi koşuluyla 6 yıl sonra, 2011 yılında yüksek insani gelişmişlik seviyesine çıkabilecektir.